مطالعه میراث مکتوب تمدن اسلامی بیش از همه بر تحقیق و مطالعه نسخ خطی موجود استوار است. توصیف محتویات نسخ خطی، مرحله اول و ضروری برای استفاده علمی، انتشار، تحقیقات تاریخی – فرهنگی، متن شناسی و زبانشناسی است.
مجموعه نسخ خطی ترکی، عربی و فارسی در روسیه و مسکو که به الفبای عربی نگاشته شده اند، هنوز به اندازه کافی مورد مطالعه قرار نگرفته اند. در مسکو تنها مجموعه های موجود در دانشگاه دولتی مسکو، انستیتوی شرقشناسی اکادمی علوم و کتابخانه دولتی تاریخی روسیه بررسی و مطالعه شده اند. در بسیاری از مخازن روسیه (مسکو، سنت پترزبورگ، ایوانوا، نووسیبیرسک و دیگر شهرها) مجموعه های متعدد نسخ خطی با الفبای عربی موجود هستند که کمتر به آنها پرداخته شده است. به عنوان مثال، نسخ خطی به زبان های ترکی (ترکی، تاتاری، عثمانی باستانی، جغتای)، به زبانهای عربی و فارسی از مجموعه کتابخانه علمی دانشگاه دولتی روابط بین الملل مسکو تا امروز مورد مطالعه قرار نگرفته اند، هیچ فهرست یا کاتالوگی از آنها تهیه نشده و به همین خاطر بخش اعظم این میراث از دسترس محققین دور مانده است.
تعداد کل این مجموعه به 200 نسخه خطی می رسد (که بخشی از آن را به آسیای میانه، ترکیه، ایران و سوریه نسبت می دهند)؛ از نظر دوره تاریخی این نسخه ها به قرن پانزده تا اوایل قرن بیستم می رسند. این مجموعه شامل متون منحصربفرد و مغفول مانده و در مواردی تصنیفات معروف می شود.
وضعیت کنونی مطالعه نسخ خطی به این صورت است که از یک طرف میزان توجه به متون شناخته شده که مغفول مانده بودند و حتی آثار جدید بیشتر شده و در دستور کار قرار می گیرند و از طرف دیگر، پایگاه های داده های متمرکز در مقیاس بزرگ تشکیل می شوند که مطالب تمامی آثار جهانی را با هم متحد می سازند. این رویکرد به شرطی قابل اجرا می باشد که مجموعه های موزه ها، کتابخانه ها و آرشیوها را در وهله اول به عنوان منابع اطلاعاتی تاریخ بدانیم و قاعدتا، نیاز به سازماندهی و ساختاربندی مخازن وجود دارد.
پورتال ساخته شده امروز به عنوان یک منبع منحصربفرد کتابخانه ای در اینترنت جهت استفاده از اطلاعات نسخه های خطی با الفبای عربی و کتابهای چاپ قدیم در روسیه می باشد. در حال حاضر، کپی یازده فهرست متن قرآن متعلق به قرون هفده تا نوزده (کپی متن کامل و حتی جزء ها به صورت جداگانه) و نزدیک به پانزده نسخه خطی تفسیر، ادعیه، تصنیفات دینی (الهی نامه)، مجموعه اشعار (دیوان ها) به صورت دیجیتالی در اینترنت قرار گرفته است. آرشیو آکادمی علوم روسیه، انستیتوی شرقشناسی آکادمی علوم، کتابخانه علمی دانشگاه دولتی روابط بین الملل مسکو وابسته به وزارت امور خارجه روسیه، کتابخانه دولتی ادبیات خارجی روسیه، کتابخانه دولتی عمومی علمی – فنی نووسیبیرسک در این پروژه مشارکت داشته اند.
نسخ خطی به طور کامل با کیفیت بالا در سایت بارگذاری شده اند، با این حال امکان چاپ آنها به طور کامل یا جزئی وجود ندارد. علاوه بر این، برای محافظت بیشتر این نسخ از هرگونه اقدام به کپی، سیستم «علامت گذاری» استفاده شده است.
ساختار توصیف هر یک از نسخه های خطی مطابق با اصول کلی توصیف نسخ خطی است: شماره ترتیب؛ رمز نسخه خطی؛ نام اثر به زبان عربی؛ ترجمه نام اثر به روسی؛ واریانت ها برای نام اثر: به صورت سیستماتیک، تمامی نام های اثر که در کاتالوگ های مختلف و فهرست ها عنوان شده را منتشر می کنیم تا امکان نامگذاری مستقل روی اثر را به پایین ترین حد برسانیم. نام مولف اثر: تعیین نام، نام پدر، شهرت، محل تولد و نام مستعار ادبی باعث اختلاف نظر می شوند؛ خصوصیات اثر؛ تاریخ مکاتبات؛ اطلاعات تکمیلی – امضاء، کپی امضاء و غیره؛ نام و اسم مستعار مکاتبه کننده؛ مکاتبات صاحبان قبلی و نام و تاریخ و خلاصه اطلاعات آنها؛ مهر روی نسخه خطی؛ نام صاحب قبلی یا مجموعه ای که نسخه خطی در آن بوده. علاوه بر اینها، ابعاد نسخه خطی، تعداد صفحات، اطلاعات موجود درباره کلمه وصل کننده هر صفحه به صفحه بعد و صفحه بندی به شیوه شرقی با اشاره به اشتباهات موجود در آن، تعداد سطرها در هر صفحه، سایز متن، خصوصیات کاغذ و جوهر، خصوصیات دست خط، تذهیب و تزئینات صفحه، نوع صحافی (شرح کار و نام صحاف). علاوه بر اینها، در بخش کتابشناسی اطلاعات ذیل نیز درج می شوند: اشاره به نام نسخه خطی در ایندکس ها، توضیحات و همچنین آثار علمی؛ انتشارات و ترجمه های آثار یا بخشی از آن به زبان های شرقی و غربی (غالبا به زبان روسی)، اشاره به سایر نسخه های خطی این اثر در مجموعه های داخلی و خارجی.
هدف از پروژه این است که میراث مکتوب فدراسیون روسیه را هرچه بیشتر در دسترس دانشمندان، دانشجویان و پژوهشگران دانشگاه ها و تمامی علاقه مندان قرار دهند. این پروژه به ارتقای اعتبار مکتب شرقشناسی در روسیه و تا حدی اسلام شناسی کمک خواهد کرد. ما اعتقاد داریم که ایجاد این کتابخانه نسخ خطی برای عموم به مطالعات میان رشته ای و تعاملات بین شاخه های مختلف علوم شرقشناسی کمک خواهد کرد و موجب خواهد شد که نمایندگان ادیان مختلف در روسیه درک بهتری از هم داشته، به تبلیغ تحمل پذیری و سازگاری و مقابله با افراطی گرایی دینی مساعدت خواهد کرد.
مولفین و طراحان این پروژه امیدوار هستند که “Manuscripta Islamica Rossica” به منبعی قابل اعتماد برای تمامی علاقه مندان تاریخ و فرهنگ کشورهای شرق تبدیل شده و به توسعه فرهنگ کتابت اسلامی، و تاریخ اسلام در روسیه بینجامد.
این پروژه با نمونه های جدید از نسخ خطی شرقی، نگاه ما را به توسعه سنت کتابت دستی در اسلام کاملتر می کند. چنین کاری حقیقتا به متخصصین در حوزه مطالعه تاریخ کتابت شرق، نسخه شناسی، مهرشناسی، مورخین فعال در حوزه نسخ خطی شرق و مینیاتورها، زبانشناسان علاقه مند به نسخه های خطی، متخصصین در حوزه تاریخ ادبیات، فرهنگ کتابت و هنر اقوام شرق کمک خواهد کرد.
Проект выполняется при поддержке Российского Научного Фонда, проект № 22-18-00295 «Электронная библиотека арабографичных рукописей из архивных, библиотечных, музейных и частных собраний России»